Giỗ tổ nghề sân khấu là dịp đặc biệt giúp chúng ta gắn kết với cội nguồn nghệ thuật và bày tỏ lòng tri ân tới những bậc tiền nhân. Ở Việt Nam, đây không chỉ là ngày lễ đầy ý nghĩa dành riêng cho giới nghệ sĩ, mà còn mang giá trị văn hóa sâu sắc. Cùng Lễ Cúng Việt Nam khám phá chi tiết về nét truyền thống độc đáo này.
Giỗ tổ nghề sân khấu được tổ chức vào ngày nào
Giỗ tổ nghề sân khấu là ngày lễ quan trọng của giới nghệ sĩ, được tổ chức vào ngày 12 tháng 8 âm lịch hàng năm. Đây cũng chính là Ngày Sân khấu Việt Nam, được Thủ tướng Chính phủ chính thức công nhận vào năm 2011. Vào năm 2025, lễ giỗ tổ nghề sân khấu sẽ rơi vào ngày 3 tháng 10 dương lịch.
Trong ngày này, các nhà hát, sân khấu và đền thờ tổ chức nghi lễ trang trọng để tri ân những bậc tiền nhân đã khai sáng và phát triển nghệ thuật sân khấu. Lễ giỗ thường gồm hai phần chính: phần lễ với nghi thức dâng hương, cúng bái và phần hội với các hoạt động giao lưu nghệ thuật, biểu diễn và tôn vinh những nghệ sĩ có đóng góp cho nền sân khấu nước nhà.
Giỗ tổ nghề sân khấu bắt nguồn từ đâu?
Giỗ tổ nghề sân khấu là một ngày lễ quan trọng, nhưng nguồn gốc chính xác của ngày này vẫn chưa có tài liệu nào khẳng định rõ ràng. Theo một số giai thoại truyền miệng, ngày 12/8 âm lịch gắn liền với câu chuyện về hai hoàng tử say mê nghệ thuật biểu diễn, vì quá đắm chìm trong ca hát mà quên đi trách nhiệm triều chính. Trong một lần trốn đi xem hát, cả hai không may qua đời, và từ đó linh hồn họ được cho là trở về phù hộ cho những ai theo đuổi con đường nghệ thuật sân khấu.
Bên cạnh truyền thuyết này, giới sân khấu còn tôn thờ ba vị tổ nghề, còn gọi là Tam vị Thánh tổ, gồm Tiên Sư – người khai sáng nghệ thuật sân khấu, Tổ Sư – người tiếp tục phát triển và truyền dạy nghề, và Thánh Sư – người chuyên sáng tác kịch bản, soạn tuồng. Nhờ có công lao của các bậc tiền nhân này, nghệ thuật sân khấu Việt Nam được bảo tồn và phát triển qua nhiều thế hệ.
Ý nghĩa văn hóa và tinh thần của giỗ tổ nghề sân khấu
Giỗ tổ nghề sân khấu không chỉ là một nghi lễ tri ân tổ nghiệp mà còn mang giá trị văn hóa sâu sắc, thể hiện truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc. Đây là dịp để các nghệ sĩ, diễn viên, và những người hoạt động trong lĩnh vực sân khấu tưởng nhớ công lao của những bậc tiền nhân đã đặt nền móng cho nghệ thuật biểu diễn.
Ngày lễ này cũng là cơ hội để giới sân khấu tụ họp, cùng nhìn lại chặng đường đã qua và chuẩn bị cho những tác phẩm mới. Họ không chỉ dâng hương để bày tỏ lòng biết ơn mà còn tôn vinh giá trị của nghệ thuật, khẳng định trách nhiệm giữ gìn và phát triển những di sản văn hóa quý báu.
Bên cạnh đó, giỗ tổ nghề sân khấu còn là dịp để kết nối cộng đồng nghệ thuật, gắn kết những thế hệ nghệ sĩ với nhau. Đây cũng là cơ hội để tôn vinh khán giả – những người đã luôn đồng hành, ủng hộ nghệ thuật sân khấu và góp phần duy trì sức sống của các loại hình biểu diễn truyền thống.
Chuẩn bị lễ vật và nghi thức cúng giỗ tổ
Giỗ tổ nghề sân khấu là dịp quan trọng để nghệ sĩ tri ân tổ nghiệp, cầu mong may mắn và thành công trong sự nghiệp. Vì vậy, việc chuẩn bị lễ vật cần được thực hiện một cách tươm tất, thể hiện sự thành kính và tôn trọng. Mâm cúng thường bao gồm mâm cỗ mặn, lễ vật truyền thống và các vật phẩm đi kèm, được sắp xếp cẩn thận để đảm bảo nghi thức diễn ra trang trọng.
1. Lễ vật cần chuẩn bị
Mâm cúng giỗ tổ nghề sân khấu không thể thiếu ván xôi con gà, tượng trưng cho lòng thành kính và mong ước bình an, thịnh vượng. Ngoài ra, mâm cỗ mặn với nhiều món ăn truyền thống được chế biến từ nguyên liệu tươi ngon cũng đóng vai trò quan trọng. Bên cạnh đó, đĩa trái cây ngũ quả và bình hoa tươi mang ý nghĩa cầu chúc nghệ thuật sân khấu ngày càng phát triển rực rỡ.
Ngoài các lễ vật chính, một số vật phẩm khác như trầu cau, nhang đèn, nến, vàng mã, đĩa muối gạo, chè, bánh chay cũng được chuẩn bị để hoàn thiện nghi thức cúng. Mỗi lễ vật đều mang ý nghĩa đặc biệt, thể hiện sự biết ơn và cầu mong sự che chở từ tổ nghề đối với những người đang hoạt động trong lĩnh vực sân khấu.
2. Nghi thức cúng giỗ tổ
Nghi thức cúng giỗ tổ nghề sân khấu thường được thực hiện bởi những nghệ sĩ có uy tín, giữ vai trò chủ lễ. Buổi lễ diễn ra theo ba bước chính: chuẩn bị, dâng hương và hoàn tất nghi thức.
Trước tiên, tất cả lễ vật được bày biện trang trọng trên mâm cúng, hướng ra ngoài trời để cầu mong sự hưng thịnh cho sân khấu. Người hành lễ sẽ châm đèn nến, đốt nhang, rót rượu và nước, sau đó vái lạy để thể hiện lòng thành. Tiếp theo, chủ lễ sẽ đọc văn khấn, cầu mong tổ nghề phù hộ cho nghệ sĩ phát triển sự nghiệp và đạt nhiều thành tựu.
Sau khi hương tàn, người thực hiện nghi thức sẽ hóa vàng mã, vẩy muối gạo, chia lộc từ mâm cúng để mọi người cùng hưởng lộc tổ. Đây không chỉ là một nghi lễ tâm linh mà còn là dịp để nghệ sĩ kết nối, cùng nhau gìn giữ và phát huy giá trị của nghệ thuật sân khấu.
3. Bài văn khấn (bài cúng) giỗ tổ ngành sân khấu
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Con lạy chín phương trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
Kính lạy Hoàng Thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
Con kính lạy ngài Đông Trù Tư mệnh Táo phủ thần quân.
Con kính lạy các ngài Thần linh, Thổ địa cai quan trong xứ này.
Tín chủ con là…………….
Ngụ tại…………….
Hôm nay là ngày… tháng….. năm……….. tín chủ con thành tâm sắm lễ, hương hoa trà quả, đốt nén tâm hương dâng lên trước án, thành tâm kính mời: Đức Hoàng thiên hậu Thổ Chư vị Tôn Thần, ngài Bản cảnh Thành Hoàng, ngài Bản xứ Thổ Địa, ngài Bản gia Táo Quân cùng Chư vị Tôn thần.
Con kính mời ngài Thánh sư nghề sân khấu
Cúi xin Chư vị Tôn thần Thánh sư nghề sân khấu thương xót tín chủ, giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật, phù Trì tín chủ chúng con toàn gia an lạc, công việc hanh thông. Người vượng, lộc tài tăng tiến, tâm đạo mở mang, sở cầu tất ứng, sở nguyện tòng tâm.
Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin được phù hộ độ trì.
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Giải đáp thắc mắc liên quan (FAQ)
Giỗ tổ nghề sân khấu có bắt buộc phải làm lễ lớn hay không?
Không bắt buộc phải tổ chức lễ lớn, quan trọng nhất là lòng thành và sự trang nghiêm. Nhiều người chọn cách làm đơn giản hơn nhưng vẫn đủ đầy lễ vật cơ bản.
Mâm cúng nên đặt ở đâu và cần tránh điều gì để giữ sự trang nghiêm?
Thông thường, mâm cúng được đặt nơi thoáng đãng hoặc hướng ra ngoài trời để cầu mong sự hưng thịnh cho nghệ thuật. Hạn chế tiếng ồn, sắp xếp đồ lễ gọn gàng và tránh đùa giỡn, nói lớn trong lúc hành lễ.
Ai có thể đứng ra chủ lễ, có bắt buộc phải là nghệ sĩ kỳ cựu không?
Không nhất thiết phải là nghệ sĩ lớn tuổi, song đa phần các đoàn thường chọn người uy tín, được kính trọng để chủ lễ. Chủ yếu nhằm giữ không khí trang nghiêm và tôn vinh bậc tiền nhân.
Liệu lễ giỗ tổ có khác nhau giữa các hình thức sân khấu như cải lương, kịch nói hay không?
Nghi lễ cơ bản nhìn chung khá giống nhau, nhưng mỗi loại hình sân khấu có thể biến tấu theo đặc trưng vùng miền hoặc truyền thống riêng của đoàn. Sự khác biệt thể hiện ở phần bài cúng, cách bài trí mâm lễ hoặc một số phong tục nhỏ kèm theo.
